İŞE İADE DAVASI
İş Kanunu (“Kanun”), işverenlerin iş sözleşmelerini keyfi olarak ve geçerli bir nedene dayanmaksızın feshetmeleri karşısında işçilerin haklarını güvence altına alan birtakım düzenlemelere yer vermektedir. Bu düzenlemelerden bir tanesi de, iş sözleşmesi geçerli ve haklı bir nedene dayanılmaksızın feshedilen işçilerin işe iade davası açma hakkına sahip olmasıdır. Ancak, işten çıkarılan her işçinin işe iade davası açması ve bu davayı kazanması söz konusu değildir. İş Kanunu’nda, işe iade davasının hangi durumlarda açılabileceği açıkça düzenlenmiş olup, iş bu davanın açılabilmesi için belirli şartların bulunması aranmıştır.
İş Kanunu’nun “Feshin geçerli sebebe dayandırılması” kenar başlıklı 18. maddesinin birinci fıkrasında; “Otuz veya daha fazla işçi çalıştıran işyerlerinde en az altı aylık kıdemi olan işçinin belirsiz süreli iş sözleşmesini fesheden işveren, işçinin yeterliliğinden veya davranışlarından ya da işletmenin, işyerinin veya işin gereklerinden kaynaklanan geçerli bir sebebe dayanmak zorundadır. (Ek cümle: 10/9/2014-6552/2 md.) Yer altı işlerinde çalışan işçilerde kıdem şartı aranmaz.
” şeklinde bir düzenleme yer almaktadır.
Kanun’un 18. Maddesi özetle; iş akdinin geçerli bir neden olmaksızın feshedilemeyeceğini, haklı ve geçerli bir neden olmaksızın feshedilmesi durumunda işçinin işe iade davası açabilmesi için gerekli olan şartların neler olduğunu düzenlemektedir.
A. İşe İade Davası Açabilmenin Şartları Nelerdir?
1.İşçinin İş Kanunu veyahut Basın İş Kanunu kapsamında çalışması gerekmektedir.
İş akdi haklı ve geçerli bir nedene dayandırılmaksızın feshedilen işçinin işe iade davası açabilmesi için, İş Kanunu veya Basın İş Kanunu’na tabi bir çalışan olması gerekmektedir. Deniz İş Kanunu kapsamında çalışan bir işçinin işe iade davası açabilme hakkı bulunmamaktadır.
2.İşçinin otuz veya daha fazla işçi çalıştıran bir iş yerinde çalışması gerekmektedir.
İş akdi haklı ve geçerli bir nedene dayandırılmaksızın feshedilen işçinin işe iade davası açabilmesi için, çalıştığı iş yerinde otuz veya daha fazla işçinin çalıştırılıyor olması gerekmektedir.
İş Kanunu’nun 18. maddesinin dördüncü fıkrasına göre; “İşverenin aynı işkolunda birden fazla işyerinin bulunması halinde, işyerinde çalışan işçi sayısı, bu işyerlerinde çalışan toplam işçi sayısına göre belirlenir.”
3.İşçinin en az altı aylık kıdeminin bulunması gerekmektedir.
İş akdi haklı ve geçerli bir nedene dayandırılmaksızın feshedilen işçinin işe iade davası açabilmesi için, işçinin aynı işverenin bir veya değişik iş yerlerinde en az 6 aylık çalışmasının bulunması gerekmektedir. 6 aylık süre işçinin iş yerindeki deneme süresini de kapsar. Yer altı işlerinde çalışan işçilerin işe iade davası açabilmesi için 6 aylık kıdem şartı aranmaz.
4.İşçi ve işveren arasındaki iş sözleşmesinin belirsiz süreli iş sözleşmesi olması gerekmektedir.
İş akdi haklı ve geçerli bir nedene dayandırılmaksızın feshedilen işçinin işe iade davası açabilmesi için, işçi ve işveren arasındaki iş sözleşmesinin belirsiz süreli olması gerekmektedir. Belirsiz süreli iş sözleşmesinde kastedilen iş ilişkisinin belirli bir süreye bağlı olmaksızın düzenlenmiş olmasıdır.
5.İş sözleşmesinin işveren tarafından geçerli bir neden olmaksızın feshedilmesi gerekmektedir.
İşçinin işe iade davası açabilmesi için, iş sözleşmesinin işverence geçerli bir sebebe dayanmaksızın feshedilmiş olması gerekmektedir. İşverenle anlaşma (ikale), haklı fesih, istifa, işçinin çalıştığı departmanın kapatılması sebebiyle iş akdinin feshedilmesi geçerli sebep olarak değerlendirilmektedir. Bu gibi durumlarda iş akdi feshedilen işçinin işe iade davası açma hakkı bulunmamaktadır.
İş Kanunu’nun 18. Maddesinin üçüncü fıkrasında özellikle hangi sebeplerin geçersiz olduğu madde madde sıralanmıştır. Bu ve benzeri sebeplerle iş akdi feshedilen işçilerin işe iade davası açma hakkı saklıdır. Bu sebepler;
a) Sendika üyeliği veya çalışma saatleri dışında veya işverenin rızası ile çalışma saatleri içinde sendikal faaliyetlere katılmak,
b) İşyeri sendika temsilciliği yapmak,
c) Mevzuattan veya sözleşmeden doğan haklarını takip veya yükümlülüklerini yerine getirmek için işveren aleyhine idari veya adli makamlara başvurmak veya bu hususta başlatılmış sürece katılmak,
d) Irk, renk, cinsiyet, medeni hal, aile yükümlülükleri, hamilelik, doğum, din, siyasi görüş ve benzeri nedenler,
e) Kadın işçilerin çalıştırılmasının yasak olduğu sürelerde işe gelmemek,
f) Hastalık veya kaza nedeniyle öngörülen bekleme süresinde işe geçici devamsızlıktır.
6. İşçinin işveren vekili ve yardımcısı sıfatıyla çalışmıyor olması gerekmektedir.
İş Kanunu’nun 18. maddesinin beşinci fıkrasında; “İşletmenin bütününü sevk ve idare eden işveren vekili ve yardımcıları ile işyerinin bütününü sevk ve idare eden ve işçiyi işe alma ve işten çıkarma yetkisi bulunan işveren vekilleri” nin işe iade davası açma hakkına sahip olmadıkları açıkça belirtilmiştir.
B. İşe İade Davası Açmadan Önce Arabulucuya Başvurma Zorunluluğu Bulunmakta Mıdır?
İş akdi haklı ve geçerli bir nedene dayandırılmaksızın feshedilen işçi, işe iade davası açabilmek için, feshin kendisine tebliğ edildiği tarihten itibaren 1 ay içerisinde arabulucuya başvurmak zorundadır. Arabulucuya başvurma, işe iade davasında dava şartı olarak yer almaktadır.
C. İşe İade Davasında İşçinin Talep Edebileceği Hususlar Nelerdir?
1-İş akdi haklı ve geçerli bir nedene dayandırılmaksızın feshedilen işçi, işe iadesini talep edebilir.
2-İşçi, boşta geçen süreye ilişkin tazminat talebinde bulunabilir. İşe iade davasında işçi, işe iadesinin mahkemece kabulü sonucunda işe başlatılıp başlatılmamasından bağımsız olarak çalıştırılmadığı süreye ilişkin olarak boşta geçen süre ücreti talep edebilir. Boşta geçen süre ücreti olarak en fazla 4 aylık ücret ve ücrete bağlı haklar talep edilebilir.
3- İşçi, işe başlatmama (iş güvencesi) tazminatı talebinde bulunabilir. İşe iade davasında işe iadesine karar verilen işçi, süresi içerisinde işverene başvurduğu halde işverence işe başlatılmazsa işe başlatmama tazminatına hak kazanır. İşe başlatmama tazminatı olarak en az 4 en fazla 8 aylık ücret talep edilebilir.
D. İş Kanunu’nda İşe İade Davasında Hak Düşürücü Süre, İşverene Başvuru Süresi ve Görevli Mahkeme Kavramları Nasıl Düzenlenmiştir?
İş akdi haklı ve geçerli bir nedene dayandırılmaksızın feshedilen işçi, feshin kendisine tebliğinden itibaren 1 ay içerisinde işe iade davasını açmalıdır. Bu süre hak düşürücü süredir.
İşe iade davası sonucunda işe iadesine karar verilen işçi, kararın kesinleşmesinden itibaren 10 iş günü içerisinde iş verene başvurmalı ve işe iadesini talep etmelidir. İşveren ise; işçinin kendisine başvurduğu tarihten itibaren 1 ay içerisinde işçiyi tekrar işe başlatmalıdır.
İşe iade davasında yetkili ve görevli mahkeme, davalının yerleşim yeri ya da işyerinin bağlı olduğu yer İş Mahkemesidir.
E. İşveren İşe İade Kararına Rağmen İşçiyi İşe Başlatmama Hakkını Kullanabilir Mi?
Elbette ki işveren mahkeme kararına rağmen işçiyi işe başlatma hususunda seçimlik hakkını kullanabilir ve işçiyi işe başlatmayabilir. Ancak işçiyi işe başlatmayan işveren gerekli tazminatları ödemekle yükümlü hale gelir.